*अठरापगड समाजाच्या ह्रदयातील सर्वसामान्य लोकांचे जाणते राजे…. लोकनेते गोपीनाथराव मुंडे साहेब*

12 डिसेंबर विशेष
महाराष्ट्रात सर्वाधिक वाचला गेलेला उध्दव बापू फड यांचा लेख…

🙏
प्रेरणादायी वक्ते
संवादतज्ञ
उध्दव बापू फड
9765588800

सत्तेच्या खुर्चीवर राहूनही आपले पाय जमिनीवर ठेवणारी आणि आपण ज्या मातीतून आलो आहोत, त्या मातीशी आपली नाळ कायम ठेवणारी माणसे राजकारणात हाताच्या बोटावर मोजण्याइतकी असतात. अशा नेत्यांच्या यादीत लोकनेते गोपीनाथराव मुंडे साहेब यांचे नाव नाव अग्रक्रमाने घ्यावे लागेल. म्हणूनच त्यांच्यासारख्या नेत्याचे अकाली निधन चटका लावणारे आहे.
बीड जिल्ह्यातील परळी तालुक्यात जन्मलेल्या मुंडे साहेब यांची जिल्हा परिषद सदस्यापासून देशाच्या ग्रामविकासमंत्रिपदापर्यंतची वाटचाल संघर्षमय होती. संघर्षातून मिळालेले यश डोक्यात न जाऊ देता हा नेता कायम मातीत आणि माणसांमध्येच राहिला. त्यामुळेच सत्तास्थानावर असूनही गोपीनाथराव मुंडे या नावापेक्षा ‘साहेब’ म्हणूनच ते महाराष्ट्रातील एक लोकप्रिय नेते ठरले.
काहींना जन्मतःच वारसा मिळतो समृद्ध जीवनाचा. तर काही आपलं जीवन स्वतः घडवतात. गोपीनाथ मुंडे म्हणजे स्वकर्तुत्वाने घडलेला माणूस. राजकारणाचा कुठलाही वारसा नसताना राजकारणात शिखर गाठणारा अद्वितीय नेता. गोपीनाथ पांडुरंग मुंडे यांचा जन्म बीड जिल्ह्यातील परळी तालुक्यातील नाथरा या गावी एका सामान्य शेतकरी कुटूंबात १२ डिसेंबर १९४९ रोजी झाला. वडील पांडुरंग मुंडे आणि आई लिंबाबाई मुंडे हे वारकरी होते. आई वडिलांसोबत मुंडे साहेबांनी वयाच्या १४व्या वर्षी पंढरपूरची पाई वारी केली. त्यानंतर सलग सात वर्षे पंढरीची पायी वारी केली. त्यामुळे मुंडे साहेबांवर बालपणापासूनच अध्यात्मिक प्रभाव राहिला. त्यांची घरची परिस्थिती बेताची होती. १९६९ मध्ये त्यांचे पितृछत्र हरपले; त्यानंतर त्यांच्या शिक्षणाची जबाबदारी आई आणि मोठे बंधू पंडितआण्णा यांनी उचलली. भाऊ पंडित अण्णा यांनी स्वतःचे शिक्षण सोडून गोपीनाथ मुंडे यांचे शिक्षण पूर्ण केले. मुंडे साहेब शालेय जीवनात खुप हुशार नव्हते. पण शिक्षणाचं महत्त्व त्यांनी ओळखलं म्हणून, शालेय शिक्षणानंतर उच्च शिक्षणासाठी त्यांनी अंबाजोगाई जवळ केली.

मुंडेच्या राजकीय भवितव्याची वाटचाल

गोपीनाथ मुंडे यांच्या राजकीय प्रवासाला सुरवात झाली ती महाविद्यालयीन जीवनात, महाविद्यालयात होणाऱ्या अंतर्गत निवडणुकांमद्ये मुंडे साहेब नेहमीच किंग मेकर ठरायचे,प्रत्येक निवडणूक ते सहजपणे जिंकायचे. अंबाजोगाईत शिक्षण घेत असताना त्यांची भेट झाली ती प्रमोद महाजन यांच्याशी प्रमोद महाजन यांनी मुंडे साहेबांच्या विद्यार्थी दिशेतील नेतृत्व करण्याचे गुण ओळखले आणि त्यांच्याशी मैत्री झाली. प्रमोद महाजन यांनी मुंडे साहेबांवर अखिल भारतीय विद्यार्थी परिषदेत काम करण्याची संधी उपलब्ध करून दिली.
मुंडे-महाजन मैत्री पर्व अंबाजोगाई येथे महाविद्यालयात सुरू झालं आणि शेवटच्या श्वासापर्यंत त्यांनी ही मैत्री जपली, मुंडे महाजन या जोडीने महाराष्ट्राच्या राजकारणात पाय रोवले आणि भारतीय जनता पक्षाचा राज्यभर वटवृक्ष करण्याचं काम या जोडीने केलं. महाविद्यालयात असताना मुंडे साहेबांनी राजकारणाचे प्राथमिक धडे गिरवले. जनमाणसामध्ये त्यांनी समाजकारण आणि राजकारणाची मोठं बांधण्याची सुरवात केली. गोपीनाथ मुंडे यांनी भाजप पक्ष चांदया पासून बांद्यापर्यंत पोहचवला आणि घरा-घरात भाजपचा कार्यकर्ता बनविला आणि पक्षाचा वटवृक्ष वृध्दिंगत केला. मुंडे साहेबांनी आणीबाणीच्या काळात तुरुंगवासही भोगला. आणीबाणीला विरोध करण्याचे धाडस त्यांनी दाखवलं. आणीबाणीतल्या तुरुंगात यशवंत केळकर यांच्यासारख्या कुशल संघटकांचे मार्गदर्शन मिळाले. प्रत्यक्ष राजकारणात भारतीय जनसंघापासून वसंत भागवत यांचे मार्गदर्शन मिळाले आणि आणीबाणीनंतर मुंडे साहेबांच्या अंगी नेतृत्व गुण आणखी झळकले. मुंडे साहेबांनी भारतीय जनता युवा मोर्चामधून राजकारणात प्रवेश केला.
१९७८ मध्ये मुंडे साहेब पहिल्यांदा अंबाजोगाई तालुक्यातील उजनी गटातून जिल्हा परिषदेवर सदस्य म्हणून निवडून गेले. १९८० मध्ये रेणापूर विधानसभा मतदार संघातून प्रथम आमदार म्हणून निवडून गेले आणि त्यानंतर त्यांनी कधी मागे वळून पाहिले नाही. भाजपवर ब्राह्मणांचा पक्ष असा ठप्पा बसला होता. पण तो मुंडे साहेबांच्या नेतृत्वामुळे पुसला गेला. भाजपला बहुजनांशी जोडायचे काम, स्वतःजातीने वंजारी असलेल्या मुंडे साहेबांनी ओबीसी समाज भाजपशी जोडला. त्यामुळे भाजपला राज्यात आपलं स्थान आणखी बळकट करता आलं. १९९५ मध्ये भाजप सेना राज्यात सत्तेवर आले आणि त्या सरकारमध्ये मुंडे साहेब राज्याचे गृहमंत्री झाले. मुंडे साहेब हे कुशल प्रशासक होते, केवळ कठोर निर्णय म्हणजे प्रशासक नसते, परिणामकारक क्रांतिकारी बदल करणारे निर्णय घेणे, निर्णयाची अंमलबजावणी करणे, गृहमंत्री असताना गुन्हेगारी विरोधात धडक कार्यवाही केली, पोलिसांना अधिकार दिले. “एन्काऊंटर”हा शब्द त्याच काळात रूढ झाला, मुंबईतील टोळी युद्धाला आणि गुन्हेगारीला आळा घालण्याचं काम मुंडे साहेबांनी केलं. अत्यंत स्वच्छ चारित्र्याचे मंत्री म्हणून आजही त्यांचा गौरव होतो.
आणिबाणी आणि तुरुंगवास
तुरुंगवास
1970-73 मध्ये मराठवाडा विकास आंदोलन आणि पुढे 1975-76 मध्ये इंदिरा गांधी यांनी लादलेल्या आणीबाणी विरोधी आंदोलनात ते सक्रीय होते. आणीबाणी काळात त्यांना 16 महिन्यांचा तुरुंगवासही भोगावा लागाला होता.

साहेब ठरले पक्ष आणि मैत्रीचा दुवा

पाहिले प्रमोद महाजन आणि त्यानंतर मुंडे साहेब हे भाजप सेने युतीमधला दुवा होते. दोन्ही पक्षामध्ये तणाव निर्माण झाला, तर ते शांत करण्याचं काम साहेब करायचे. बाळासाहेब ठाकरे यांच्याशी त्यांचे अत्यंत जवळचे संबंध होते. बाळासाहेबांचा कुठलाही शब्द ते पडू द्यायचे नाहीत. मुंडे साहेबांच्या या मनमिळाऊ स्वभावामुळे युतीला महायुतीचे स्वरूप देण्याचं काम साहेबांनी केलं. खासदार राजू शेट्टी, रामदास आठवले, महादेव जानकर यांना जोडण्याचं काम साहेबांनी केलं, साहेबांनी युती अभेद्य राखण्यात मोठी भूमिका बजावली म्हणून आज आपल्याला भाजप सत्तेवर दिसत आहे. त्यामुळेच जेव्हा २०१४ च्या विधानसभा निवडणुकीच्या वेळी युती तुटली तेव्हा गोपीनाथ मुंडे यांची सर्वांना उणीव जाणवली.

मैत्रीला कायम जपणारा माणूस

मुंडे साहेबांनी त्यांच्या दिलदार स्वभावामुळे अनेक मित्र जोडले. विलासराव देशमुख यांच्याशी त्यांची असलेली मैत्री राजकारणात चर्चेचा विषय होता. विलासराव देशमुख काँग्रेसचे आणि मुंडे साहेब भाजपचे तरीही त्यांच्यात मतभेद कधी आला नाही. ते दोघेही विधानभवनापर्यंत एका गाडीने प्रवास करायचे. त्यानंतर छगन भुजबळ हे ही साहेबांचे चांगले मित्र होते. त्यानंतर साताऱ्याचे छत्रपती उदयनराजे भोसले यांच्याशी मुंडे साहेबांचे खुप स्नेह होते स्वतः मुंडे साहेब राजेंना कुठलीही निवडणूक न लढवता त्यांना मंत्रिमंडळात येण्याचं आमंत्रण मुंडे साहेबांनी प्रथम दिले होते. राजू शेट्टी साहेब आणि मुंडे साहेब यांचे नेहमीच एका रथाचे दोन चाके असल्यागत होते. साहेब म्हणायचे राजू शेट्टी साहेब तुम्ही ऊस उत्पादक शेतकऱ्यांची भूमिका घ्या मी ऊस तोडणाऱ्या मजुरांची भूमिका घेतो. त्यामुळे तर मुंडे आणि शेट्टी हे मैत्रीचं नात अगदी घट्ट झाले होते. पक्षीय चौकटीबाहेर आपली मैत्री जपली म्हणून साहेब सत्तेत नसले तरी मतदारसंघातील विकासकामे कधी थांबली नाहीत.

सर्वसामान्यांच्या मनातील लोकनेते

साहेबांच्या व्यक्तिमत्वातील गुणवैशिष्ट्ये अत्यंत वाखण्यासरखी होती. ते सत्तेत असले के अन नसले काय साहेब येणार म्हटल्यावर सर्वसामान्य जनतेच्या मनावर किती उत्साह होता. लोक आकाशाकडे डोळे करून बसायचे आता आमच्या साहेबांचे हेलिकॉप्टर येईल. स्वतःभोवती लोकांचा घोळका कायम ठेवण्याची टाकत असणारे मुंडे साहेब हे एकमेव नेते होते. त्या लोकसंपर्काच्या बळावर त्यांनी गेलेली सत्ता पुन्हा परत संपादन केली. या त्यांच्या क्षमतेमुळे त्यांच्या हातात हातात सत्ता नाही म्हणून त्यांची उपेक्षा करण्याची किंवा दखल न घेण्याची हिंमत कुणी करू शकले नाही. राजकारणात जनतेच्या समस्यांची जाणीव अचूक असावी लागते. सामाजिक मानसशास्त्र आणि जनतेच्या प्रश्नांची अचूक जाण होती. म्हणूनच सर्वसामान्य जनतेने साहेबांच्या लोकनेता असे विशेषण त्यांना त्यांच्या या असामान्य गुणवत्तेमुळे लाभले होते. मराठवाडा विद्यापीठाचे नामांतर असो की, सहकारी साखर कारखानदारी असो की, असंघटीत ऊसतोड मजुरांचा मुद्दा असो की सर्वसामान्य शेतकऱ्यांचा हिताचा मुद्दा असो मुंडे साहेब यांचे या विषयातील अचूक निर्णय त्यांना राजकारणात अग्रेसर होण्यासाठी साह्यभूत ठरले होते.

महाराष्ट्रातील सर्व समस्यांची अचूक जण असलेला लोकनेता

महाराष्ट्रात झालेल्या सामाजिक चळवळीच्या वेळी गोपीनाथ मुंडेनी घेतलेले निर्णय आणि भूमिका यामुळे साहेब एका मतदार संघापुरते किंवा बीड जिल्ह्याचे नेते नव्हते तर ते राज्याचे लोकनेते झाले. मराठवाडा विद्यापीठाच्या नामांतराची चळवळ सुरू झाली आणि या विषयात लॉंग मार्ग निघाला. मंडल आयोगाचा विषय आला तेव्हा महाराष्ट्र राज्यातून पहिला पाठिंबा मुंडे साहेबांनी दिला होता. सामाजिक न्यायाचा मानदंड मानल्या जाणाऱ्या ये दोन आंदोलनात मुंडेंनी घेतलेल्या भूमिकेमुळे राज्यात भाजपला नवी ओळख मिळाली. त्यांच्यावर जातीयवादी पक्ष अशी टीका करणाऱ्यांची तोंड बंद झाली. ज्या वेळी महाराष्ट्रात गणपती दूध पीत असल्याची बातमी वाऱ्यासारखी पसरली आणि बडे बडे नेते स्वतःच्या हाताने गणपतीला दूध पाजायला सरसावले तेव्हा मुंडे साहेबांनी “माझा असल्या अंधश्रद्देवर विश्वास नाही”, असे सांगून योग्य भूमिका घेतली होती. सगळा महाराष्ट्र अंधश्रद्धेकडे पाहत होता तेव्हा विज्ञाननिष्ठा भूमिका मांडणारे गोपीनाथ मुंडे हे पहिले नेते होते.
मराठवाद्यात पाऊस पडलेला नसतानाही केवळ नगर नाशिक जिल्ह्यातील पाणी मराठवाड्याला पाणी सोडले. गोदाकाठच्या शेकडो गावात पाणी घुसले. अतोनात नुकसान झाले,त्या वेळी त्या प्रश्नांची अचुक जण दाखवत साहेबांनी गोदापरिक्रमेचा कार्यक्रम जाहीर केला. पूरग्रस्त शेतकऱ्यांना मदत मिळवून दिली. साहेबांनी आयुष्यभर एक स्वप्न पाहिले होते ते की बीड जिल्ह्यातील माझा ऊसतोड मजुर, माझ्या ऊसतोड मजुरांच्या हातातील कोयता मला बंद करायचाय,या कोयत्याच्या जागी मला इंजिनिअर,डॉक्टर, वकील शिक्षक सरकारी नोकरदार बनवायचे आहेत ,माई माझ्या शेवटच्या स्वसापर्यंत मजुरांची निर्णयक भूमिका घेणार आहे असे म्हणायचे.

डोळ्यासमोर महामानवांचा आदर्श होता

राज्यभर आणि देशात मुंडे साहेबांची ओळख ओबीसी नेते म्हणून होती,परंतु त्यांनी ज्या महान व्यक्तिमत्वाचा आदर्श राज्यकारभार, जनतेच्या हिताची निर्णायक भूमिका डोळ्यासमोर घेऊन काम करत होते,साहेबांनी छत्रपती शिवराय यांची राज्यकारभार करण्याची शैली व जनतेचे हीतसाहेबांनी ओळखले, त्यानंतर डॉ बाबासाहेब आंबेडकर, महात्मा फुले, शाहु महाराज,यांचे जीवनपट अभ्यास साहेबांचे कार्य चालू होते.
साहेबांनी शेवटच्या श्वासापर्यंत एकविसाव्या शतकातील आद्य संत भगवान बाबा यांना श्रद्धास्थान मानून जिल्ह्यातील विकासाची धुरा हाती घेतली होती, साहेब नेहमीच भगवान बाबांच्या समाधीवर माथा टेकवूनच कुठल्याही कार्याला सुरवात करत होते.साहेबांचा भगवान गडावरील दसरा मेळावा हा राज्यभर कौतुकाची बाब बनली होती, या मेळाव्यात साहेबांवर प्रेम करणारी गोर गरीब जनता, ऊसतोड कामगार दिन दलित सर्वसामान्य जनता या मेळाव्याला साहेबांचा धगधगता आवाज ऐकण्यासाठी दरवर्षी भगवानगडावर माथा टेकवण्यासाठी येतात… भगवानगड व मुंडे कुटुंब हे एक वेगळं समीकरण साहेबांनी जुळून आणले होते.

गड आला पण सिंह गेला, साहेबांचा शेवटचा झंझावत…

२०१४ च्या लोकसभा निवडणुकीत मुंडे साहेबांनी महाराष्ट्र पिंजून काढलं,देशात भाजपची सत्ता आली पाहिजे हा एकच ध्यास डोळ्यासमोर ठेवून त्यांनी दांडगा प्रचार केला,शेवटी साहेबांच्या प्रयत्नाला यश आले व २०१४च्या लोकसभा निवडणुकीत त्यांनी मोठा विजय मिळवला व राज्यात महायुतीचे ४२ खासदार निवडून आले, व देशात केंद्रीय ग्रामविकास मंत्री असे महत्त्वाच खात मिळाले. इतकी वर्षे सत्तेत येण्यासाठी साहेबांनी संघर्ष केला परंतु सत्तेत आल्यावर मुंडे साहेबांना सत्तेची फळे मात्र चाखता आली नाहीत.
२९ जून २०१४ रोजी साहेबांनी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या सरकारमध्ये ग्रामविकासमंत्री म्हणून शपथ घेतली होती. या विजयानंतर मुंडेसाहेबांच्या स्वागताची भव्यदिव्य तयारी बीड जिल्ह्यातील जनतेने केली होती, जिल्ह्यातील एका सर्वसामान्य कुटुंबातील तरुणाला केंद्रात मंत्रिपद मिळाल्याचा आनंद गगनात मावत नव्हता,साहेब३ जून२०१४ रोजी दिल्ली वरून जिल्ह्यात येणार होते, भगवान बाबांच्या समाधीवर मस्तक टेकवणार होते,परंतु काळाने घाला घातला आणि मुंडे साहेब ३ जून २०१४ च्या पाहाटे दिल्ली विमानतळाकडे जात असतानात्यांच्या गाडीला एका टॅक्सीने जोरात धडक दिली. तेव्हा साहेबांना तातडीने रुग्णालयात भरती करण्यात आलं पणत्याच वेळी त्यांना आलेल्या हृदयविकाराच्या झटक्यांन त्यांचं निधन झालं, आणि एका झुंजार नेत्याचा शेवट झाला. भाजपच्या संघर्षच्या काळात उभा राहणाऱ्या गोपीनाथराव मुंडे साहेबांना काळान सत्ता उपभोगू दिली नाही. त्यांच्या अंतविधीसाठी जमलेल्या लाखोंचा जमाव त्यांच्या जनसंपर्काची आणि लोकप्रियतेची ग्वाही देत होता, आपल्या लाडक्या नेत्याला अखेरचा निरोप देण्यासाठी जनसागर उसळला होता. ती गर्दी साक्ष होती गोपीनाथराव मुंडे साहेबांच्या लोकसमर्पक आयुष्याची…!
महाराष्ट्रान गोपीनाथ पांडुरंग मुंडे यांच्या रूपान एक झुंजार नेता गमावला होता. एक असा नेता ज्याला जनतेची नाडी ठाऊक होती. ज्याला लोकांच्या समस्या कळत होत्या. आणि जो सक्षम होता त्या समस्या दुर करण्यासाठी गोपीनाथ मुंडे साहेबांच्या अकाली निधनामुळे महाराष्ट्राच्या राजकारणात निर्माण झालेली पोकळी कधीही भरून निघणारी नाही.

माझा आवाज तुमच्यापर्यंत पोहचतोय..का !

साहेबांवर प्रेम करणारी सर्वसामान्य जनता एवढी होती की साहेबांचा त्यांच्यापर्यंत पोहचणे शक्य नसायचे म्हणून साहेब नेहमीच सभेत एक वाक्य आवर्जून उल्लेख करायचे “मी जरी तुमच्यापर्यंत पोहचत नसलो तरी माझा आवाज तुमच्यापर्यंत पोहचतोय..!”हे शब्द सर्वसामान्य जनतेच्या मनातले कधीही न विसरणारे आहे.

भारत सरकारने मुंडे साहेब यांचे टपाल पाकिट
लोकनेते गोपीनाथ मुंडे यांच्या सातव्या पुण्यातिथीनिमित्ताने भारत सरकारच्या डाक विभागाकडून त्यांच्या सामाजिक कार्यातील योगदानाचा गौरव म्हणून राष्ट्रीय अध्यक्ष जे.पी. नड्डा यांच्या हस्ते टपाल पाकिटाचे विमोचन केले.यावेळे अनेक मान्यवर बोलतानाचे उद्गगार …डाक विभागाच्या या अभिनव उपक्रमामुळे लोकनेते गोपीनाथ मुंडे यांच्या सामाजिक कार्याची माहिती तरूणांसाठी प्रेरणादायी ठरेल. संघर्षमय जीवन व धाडस यांचे अलौकिक अशी गुंफण मुंडे यांच्या जीवनप्रवासात दिसून येते. आयुष्यभर त्यांनी समाजातील गरीब, वंचित, शेतकरी बांधवासाठी कार्य केले. गोपीनाथ मुंडे हा गरीब, वंचित लोकांचा बुलंद आवाज होता. त्यांच्याप्रती असलेली तळमळ ही प्रत्येकवेळी संसदेच्या सभागृहातील त्यांच्या भाषणामधून दिसून यायची. संवैधानिक पदावर कार्यरत असताना त्यांनी प्रत्येक वेळी गरीब जनतेचे प्रश्न सोडवण्यासाठी, त्यांचे जीवन सुकर होण्यासाठी अनेक योजना राबवल्या. या समाजाच्या कल्याणासाठी त्यांची धोरणे ही प्रेरणादायी होती. संसदेतला त्यांचा वावर, त्यांची भाषणशैली ही आकर्षक व प्रभावशाली होती. प्रत्येक वर्गातल्या व्यक्तींशी त्यांचे सौहार्दपूर्ण नाते होते. त्यांच्या साध्या राहणीमानामुळे व सतत अन्यायाविरूध्दच्या संघर्षामुळे ते खऱ्या अर्थाने लोकनेते ठरले आहेत.

साहेबांची राजकीय कारकीर्द…

◆ १९७८ – बीड जिल्ह्यापरिषदेवर सदस्य म्हणून विजयी.
◆ (१९८० – १९८५) विधानसभा निवडणुकीत आमदार म्हणून विजय.
◆ १९८० – महाराष्ट्र राज्य भारतीय युवा मोर्चाचे पाहिले अध्यक्ष म्हणून निवड.
◆ १९८२ – भाजप राज्य सरचिटणीस पद..
◆ १९८६ – महाराष्ट्र राज्य भाजपचे प्रदेशाध्यक्षपद..
◆ १९८७ – कर्जमुक्ती मोर्चाचे नेतृत्व..
◆ (१९९० – १९९५) – विधानसभा आमदार म्हणून विजयी
◆ (१९९२ – १९९५) – विरोधी पक्षनेते पद…
◆ (१९९५ – १९९९) – विधानसभा आमदार म्हणून विजयी
◆ (१९९५ – १९९९) – महाराष्ट्र राज्याचे उपमुख्यमंत्री व ऊर्जा व गृहमंत्री म्हणून शपथ…
◆ (२००४ – २००९) – विधानसभा आमदार म्हणून विजयी.
◆ (२००९ – २०१४) – बीड लोकसभेचे खासदार म्हणून प्रथम विजयी.
◆ (२७ जून २०१२) – संयुक्त राष्ट्राच्या ६५ व्या सर्वसाधारण सभेत न्यूयॉर्क येथे भारत सरकारचे प्रतिनिधित्व
◆ २०१४ – खासदार म्हणून दुसऱ्या वेळेस निवडून आले.
◆ (२९ जून २०१४) – केंद्रीय ग्रामविकास मंत्री म्हणून शपथ घेतली.
◆ ३ जून २०१४ रोजी कार अपघातात निधन.

संवादतज्ञ
उध्दव बापु फड लातूर
9765588800